Utrzymanie czystości i porządku w gminach

Mimo kilkuletniego okresu stosowania znowelizowanych przepisów dotyczących utrzymania czystości, selektywnego zbierania odpadów i wywozu śmieci, wciąż spotykamy się w praktyce z problemami dotyczącymi składania deklaracji oraz innych regulacji związanych z utrzymaniem czystości. Obecnie zadania gminy oraz jej mieszkańców w tym zakresie określa Ustawa z dnia 13 września 1996 r. o utrzymaniu czystości i porządku w gminach oraz Ustawa z dnia 14 grudnia 2012 r. o odpadach.

Zgodnie z drugą z wymienionych ustaw przez odpady komunalne rozumie się odpady powstające w gospodarstwach domowych, z wyłączeniem pojazdów wycofanych z eksploatacji, a także odpady niezawierające odpadów niebezpiecznych pochodzące od innych wytwórców odpadów, które ze względu na swój charakter lub skład są podobne do odpadów powstających w gospodarstwach domowych. Gdy mowa o selektywnym zbieraniu odpadów, to ustawodawca ma na myśli zbieranie, w ramach którego dany strumień odpadów, w celu ułatwienia specyficznego przetwarzania, obejmuje jedynie odpady charakteryzujące się takimi samymi właściwościami i takimi samymi cechami (np. odpady suche i mokre albo szkło, metal, papier, plastik, odpady bytowe itp.). Natomiast przez zbieranie odpadów rozumie się gromadzenie odpadów przed ich transportem do miejsc przetwarzania, w tym wstępne sortowanie nieprowadzące do zasadniczej zmiany charakteru i składu odpadów i niepowodujące zmiany klasyfikacji odpadów oraz tymczasowe magazynowanie odpadów przez prowadzącego zbieranie odpadów. Recykling oznacza odzysk, w ramach którego odpady są ponownie przetwarzane na produkty, materiały lub substancje wykorzystywane w pierwotnym celu lub innych celach; obejmuje on ponowne przetwarzanie materiału organicznego (recykling organiczny), ale nie obejmuje odzysku energii i ponownego przetwarzania na materiały, które mają być wykorzystane jako paliwa lub do celów wypełniania wyrobisk.

Ustawa o utrzymaniu czystości i porządku w gminach rozwiązała problem kilku podmiotów, których równocześnie mogą dotyczyć obowiązki wynikające z powyższych przepisów, czyli (art. 2 ust. 1 pkt 4 ww. ustawy) właścicieli nieruchomości, współwłaścicieli, użytkowników wieczystych oraz jednostki organizacyjne i osoby posiadające nieruchomości w zarządzie lub użytkowaniu, a także inne podmioty władające nieruchomością. Teraz w razie wątpliwości stosuje się art. 2 ust. 2a, wg którego to podmiot faktycznie władający nieruchomością ma wypełniać obowiązki ustawowe. Te obowiązki ustawowe w zakresie nieruchomości zabudowanej budynkami wielorodzinnymi z wyodrębnionym przynajmniej jednym lokalem obciążają wspólnotę mieszkaniową lub spółdzielnię mieszkaniową. Podmioty te mają prawo żądania od właścicieli nieruchomości informacji niezbędnych do ustalenia wysokości opłaty za gospodarowanie odpadami komunalnymi.

Artykuł 6m ust. 1 ustawy nakłada obowiązek złożenia do wójta, burmistrza lub prezydenta miasta deklaracji o wysokości opłaty za gospodarowanie odpadami komunalnymi. Co do nieruchomości zabudowanych budynkami wielorodzinnymi obowiązek ten wypełnia wspólnota lub spółdzielnia mieszkaniowa. Jej zarząd składa w imieniu wspólnoty zbiorową deklarację, obejmującą lokale każdego właściciela należącego do wspólnoty. Nie jest możliwe, aby każdy właściciel złożył odrębną deklarację dla siebie (nawet biorąc pod uwagę to, że nie otrzyma przecież własnego pojemnika na odpady). Istnieją trzy sposoby reprezentacji wspólnoty mieszkaniowej (podmiotu, który ma obowiązek złożenia deklaracji):

• przez właścicieli poszczególnych lokali, jednakże tylko i wyłącznie w sytuacji, gdy wyodrębnionych lokali w danej nieruchomości jest nie więcej niż siedem (tzw. mała wspólnota mieszkaniowa). Wówczas do zarządu nieruchomością wspólną stosuje się przepisy Kodeksu cywilnego o współwłasności (art. 19 Ustawy z dnia 24 czerwca 1994 r. o własności lokali w zw. z art. 199 i n. Kodeksu cywilnego);
• przez jednoosobowy lub kilkuosobowy zarząd wybrany w drodze uchwały właścicieli lokali w sytuacji, gdy wyodrębnionych lokali w danej nieruchomości jest więcej niż siedem (tzw. duża wspólnota mieszkaniowa, art. 20 ust. 1 Ustawy z dnia 24 czerwca 1994 r. o własności lokali);
• przez osobę fizyczną lub prawną, której właściciele lokali powierzyli zarząd nieruchomością wspólną w umowie o ustanowieniu odrębnej własności lokali albo w umowie zawartej później w formie aktu notarialnego (art. 18 ust. 1 Ustawy z dnia 24 czerwca 1994 r. o własności lokali, stosowany zarówno w przypadku małej, jak i dużej wspólnoty).

Z zasady wspólnota mieszkaniowa odpowiada za opłaty związane z wywozem nieczystości bez ograniczeń, zaś właściciele danego lokalu w częściach. Części te mogą być obliczane na podstawie:

1. stosunku liczby osób zamieszkujących lokal do liczby osób zamieszkujących wszystkie lokale,
2. stosunku ilości zużytej wody w lokalu do ilości zużytej wody we wszystkich lokalach,
3. wysokości opłaty, ustalonej przez radę gminy z tytułu gospodarowanie odpadami komunalnymi w stosunku do jednostkowego gospodarstwa domowego,
4. udziału w nieruchomości wspólnej.

Nowelizacja ustawy o utrzymaniu czystości i porządku w gminach, uchwalona 28 listopada 2014 r. (weszła w życie 1 lutego 2015 r.) doprecyzowała czas powstania obowiązku ponoszenia opłaty za gospodarowanie odpadami komunalnymi. Do regulacji mówiącej, że powstaje on za każdy miesiąc, w którym na danej nieruchomości zamieszkuje mieszkaniec (art. 6i ust. 1 ww. ustawy) dodano ust. 2, który mówi, że jeśli mieszkaniec zamieszkuje na nieruchomości przez część miesiąca, opłatę za miesiąc, w którym nastąpiła zmiana, uiszcza się w gminie, w której dotychczas zamieszkiwał, a od następnego miesiąca w gminie, na terenie której znajduje się jego nowe miejsce zamieszkania.

Zdarzają się sytuacje, gdy ktoś nie korzysta z nieruchomości w równym stopniu przez cały rok, czyli nie produkuje stałej ilości odpadów. W takiej sytuacji powstaje pytanie, czy w związku z tym miałby ponosić przez cały rok stałą opłatę. Nie musi tego robić. Rozróżnia się kilka sytuacji.

1. Kiedy na nieruchomości nie zamieszkują mieszkańcy, ale są wytwarzane odpady komunalne – opłata stanowi iloczyn zadeklarowanej liczy pojemników z odpadami komunalnymi powstającymi na nieruchomości oraz stawki opłaty za gospodarowanie odpadami komunalnymi.
2. Kiedy na nieruchomości są świadczone usługi hotelarskie – opłatę może stanowić iloczyn ilości zużytej wody z nieruchomości oraz stawki opłaty za gospodarowanie odpadami komunalnymi.
3. Kiedy na nieruchomości znajdują się domki letniskowe lub nieruchomość jest przeznaczona na cele rekreacyjno-wypoczynkowe, a wykorzystuje się je przez część roku – rada gminy uchwala roczną ryczałtową stawkę opłaty za gospodarowanie odpadami komunalnymi za rok od domku letniskowego lub od nieruchomości przeznaczonej na cele rekreacyjno-wypoczynkowe.

Ryczałtową stawkę opłaty co do zasady stanowi iloczyn średniej ilości odpadów, powstających na nieruchomościach na obszarze gminy (wyrażonej w liczbie pojemników) oraz stawki opłaty za gospodarowanie odpadami komunalnymi.

Nowelizacja doprecyzowała również sytuację, w której w części lokalu mieszkalnego jest prowadzona obsługa biurowa działalności gospodarczej – nie ponosi się wtedy żadnej dodatkowej opłaty, wystarcza ta związana z zamieszkiwaniem nieruchomości.

Organy gminy mają oczywiście możliwość zmiany stawki opłaty za gospodarowanie odpadami komunalnymi. Czy w tej sytuacji wymagane jest złożenie nowej deklaracji? Nie, opłatę uiszcza się w wysokości podanej w zawiadomieniu, jakie właściciele nieruchomości otrzymują od wójta, burmistrza lub prezydenta miasta. Jest w nim wyliczona kwota opłaty na podstawie iloczynu nowej stawki opłaty oraz danych zawartych w uprzednio złożonej deklaracji. Możliwa jest także sytuacja, gdy pomimo ustalenia jednej wysokości opłaty należy uiszczać opłatę podwyższoną. Dzieje się tak w momencie, gdy mieszkaniec nieruchomości nie segreguje odpadów. Wyższa kwota opłaty jest swoistą karą dla wytwórcy odpadów, który nie dba o środowisko naturalne.

Inne zmiany ujęte w nowelizacji nie dotyczą bezpośrednio mieszkańców nieruchomości, ale samych organów gminy. Przede wszystkim ustawa wprowadziła obowiązek stworzenia punktów selektywnego zbierania odpadów komunalnych (art. 3 ust. 2 pkt. 6 ww. ustawy), które mają zapewnić zbieranie takich odpadów, jak m.in. baterie i akumulatory, meble i inne odpady wielkogabarytowe czy leki i chemikalia. Dodatkowo pozostaje obowiązek budowy, utrzymania i eksploatacji regionalnych instalacji do przetwarzania odpadów (art. 3 ust. 3a ww. ustawy), o ile obowiązek takiej budowy wynika z wojewódzkiego planu gospodarki odpadami. Gmina może wybudować ją samodzielnie lub wspólnie z gminami sąsiednimi.